آشنایی با آب و هوای قاره آفریقا - گیگابلاگ

برای دریافت مشاوره و خدمات تخصصی گردشگری و سفر به سراسر دنیا با bestcanadatours.com مجری مستقیم تورهای مسافرتی و گردشگری همراه باشید.

قاره آفریقا پس از آسیا دومین قاره پهناور در دنیاست که حدود یک پنجم کل سطح زمین را پوشش می دهد. این قاره از غرب به اقیانوس اطلس جنوبی، از شمال به دریای مدیترانه، از شرق به دریای سرخ و اقیانوس هند و از جنوب به آب های مخلوط اقیانوس اطلس جنوبی و هند محدود می گردد. مساحت کل آفریقا 30 میلیون کیلومتر مربع است. این قاره از شمال به جنوب حدود 8000 کیلومتر در حد فاصل شمالی ترین نقطه در تونس به نام کیپ بلان و در جنوب کیپ اوگالس می باشد. این قاره تقریباً به طور مساوی به وسیله خط استوا به دو قسمت تقسیم شده است، به طوری که بیشتر آفریقا در منطقه گرمسیری واقع شده است. این قاره در شمال خط استوا بزرگتر و عریض تر از قسمت جنوبی آن است و به همین علت بیشترین منطقه ها و جنگل های حاره ای در قسمت شمال این قاره واقع شده است. یه همین علت به علت کم عرض تر بودن جنوب این قاره نسبت به شمال آن، منطقه صحرایی و خشک ساهارایی در شمال این قاره عریض تر از منطقه کویری کالاهاری در جنوب آن است.

آب و هوای آفریقا مجموعه ای از اقلیم ها مانند آب و هوای استوایی، آب و هوای استوایی مرطوب و خشک، آب و هوای موسمی استوایی، آب و هوای نیمه خشک (نیمه بیابانی و استپی)، آب و هوای بیابانی (فوق خشک و خشک) می باشد. آب و هوای معتدل در سراسر قاره به جز در ارتفاعات بسیار بالا و در امتداد حاشیه نادر است. با توجه به موقعیت آفریقا در عرض های جغرافیایی استوایی و نیمه گرمسیری در هر دو نیمکره شمالی و جنوبی، چندین نوع آب و هوای مختلف را می توان در آن یافت. این قاره عمدتاً در منطقه بین گرمسیری بین استوایی سرطان و استوایی برج جدی واقع شده است و از این رو تراکم رطوبت آن جالب است. شدت بارندگی آفریقا همواره زیاد و آن قاره ای گرم می باشد. آب و هوای گرم و خشک در سراسر آفریقا حاکم است، اما بیشتر قسمت شمالی آن با خشکی و درجه حرارت بالا تعیین می گردد. فقط شمالی ترین و جنوبی ترین حاشیه این قاره دارای آب و هوای مدیترانه ای است. خط استوا از وسط آفریقا می گذرد، مانند استوایی سرطان و استوایی برج جدی، و آفریقا را به گرمسیری ترین قاره تبدیل می نماید.

به علت وجود خط استوا و در حد فاصل بین دو مدار راس السرطان در شمال و راس الجدی در جنوب، تنوع آب و هوایی زیادی در این قاره وجود دارد. به علت وجود خط استوا در این ناحیه خصوصا در شمال خط استوا کشورهایی قرار دارند که دارای آب و هوای استوایی یا Tropical هستند و در این کشورها اقلیم استوایی مرطوب با جنگل های بارانی و اقلیم گرمسیری موسمی با باران های موسمی و جنگل های انبوه بسیاری وجود دارد. توجه به این نکته ها برای گردشگران تور آفریقای جنوبی می تواند حائظ اهمیت باشد.

در این مطلب، مقاله قبلی را ادامه داده و به معرفی سایر اقلیم ها و آب و هوای قاره آفریقا می پردازیم تا گردشگران تور آفریقای جنوبی به درک بهتر و جامع تری از تغییرات آب و هوایی در این کشور به صورت خاص و در قاره آفریقا به صورت کلی برسند.

سه نوع اقلیم حاره ای یا استوایی

1. اقلیم جنگل های بارانی حاره ای (Tropical Rainforest Climate)

اقلیم جنگل های بارانی حاره ای دمای بالایی دارد و میانگین دمای سالانه آن معمولاً بین 21 درجه سانتیگراد تا 30 درجه سانتیگراد است و اندازه بارندگی در آن به 2540 میلیمتر در سال می رسد. این اقلیم در نزدیکی خط استوا واقع شده است و فصل خشک ندارد. این اقلیم در منطقه ها شمالی کشور آفریقای جنوبی نظیر کنگو دیده می گردد و پوشش گیاهی آن انبوه و بسیار متنوع است.

2. اقلیم موسمی حاره ای (Tropical Monsoon climate)

اقلیم موسمی حاره ای (گرمسیری) که اقلیم مرطوب حاره ای، نیمه استوایی و اقلیم کرانه ای بادهای بسامان و موسمی حاره ای نیز نامیده می گردد، با بازه دمایی سالانه کوچک، دمای بالا و بارندگی فراوان تعیین می گردد. این اقلیم بعلاوه دارای فصل خشک کوتاهی است که تقریباً همواره در زمستان رخ می دهد. اقلیم موسمی حاره ای اغلب در کشورهای جنوب و جنوب شرق آسیا بین عرض های جغرافیایی 10 درجه شمالی و مدار رأس السرطان دیده می گردد. در اقلیم موسمی خشک ترین ماه بیشتر از یک بیست و پنجم کل بارش سالانه بارش دارد. کشورهای اوگاندا، کنیا، اتیوپی، کنگو، آفریقای مرکزی، کامرون و گینه نو در قاره آفریقا دارای آب و هوای استوایی (حاره ای) با جنگل های بارانی هستند. کشورهای روآندا، تانزانیا، جنوب کنگو، بورکینافاسو و نیجریه دارای آب و هوای موسمی حاره ای می باشند.

3. اقلیم گرم دشت حاره ای (Tropical Savanna Climate)

به ساوانا در فارسی گرم دشت گفته می گردد. به علفزارهای گرمسیری و نیمه گرمسیری ناحیه مداری یا مدارگان (استوایی)، بصورتی که درختان یا درختچه ها بصورت تک درخت یا گروهی وجود دارند، منطقه ساوانایی یا گرم دشت می گویند. منطقه ساوان در مجاورت جنگل های استوایی واقع شده است که در طول زمان به وسیله مردمان دچار تغییر شده اند. این عرصه ها در قدیم جنگل بوده اند که به علت قطع کردن یا سوزاندن درختان به صورت علفزار درآمده اند. در نتیجه گرم دشت سرزمینی وسیع از علفزار است که در آفریقا واقع شده است و تنها دارای دو بخش می باشد که شامل یک فصل طولانی و خشکِ بدون بارش است و در آن علف های سبز به زرد و نیمه مرده تبدیل می شوند. فصل دیگر آن، فصل کوتاه بارندگی است که علف ها و سبزه ها به سرعت سبز می شوند و آغاز به رشد و نمو می نمایند. بالغ بر 20 درصد از پوشش گیاهی سطح زمین ساوانایی است. تغییرات اقلیمی ناشی از گرمایش زمین به دست انسان ها نیز عامل دیگری است که به تبدیل جنگل های استوایی به ساوان یاری می نماید. بطور مثال اندازه بارش در 40 درصد از جنگل های آمازون به حدی پایین آمده که انتظار بدل شدن آن به گرم دشت می رود. ساوان از نظر تنوع جانوری بسیار غنی است. در ساوان، علف خواران تنومندی چون گورخر، فیل، زرافه و کرگدن فراوان اند و گوشت خواران درنده ای چون شیر از این گیاه خواران تغذیه می نمایند. درختان بائوباب از گونه های گیاهی مشهور ساوان هستند.

اقلیم بیابانی و کویری

کویرها و منطقه ها صحرایی گرم و خشک زمین روی مدار های راس السرطان و راس الجدی قرار گرفته اند. در ابتدا ضروری است که به صورت مختصر در رابطه با این دو مدار صحبت کنیم.

مدار راس السرطان:

این مدار که در فارسی به پرگاره خرچنگ معروف است، در شمال خط استوا بوده و یکی از پنج مدار مهم جغرافیایی نمایان روی نقشه زمین است. زمانی که خورشید به این مدار در تیرماه بصورت عمودی می تابد، انقلاب تابستانی به وقوع می پیوندد. این مدار درست از روی منطقه ها خشک و بی آب و علف بیابانی عبور می نماید که در آفریقا به آن ساهارا میگویند. کشور های لیبی، مصر، الجزایر و نیجر در این منطقه قرار دارند.

مدار راس الجدی:

این مدار در جنوب خط استوا واقع شده است و جزو مدارهای پنجگانه مهم کره زمین محسوب می گردد. این مدار به نام سربزغاله در فارسی معروف است. هنگامی که خورشید بصورت عمودی به این مدار می تابد، انقلاب زمستانی بوقوع می پیوندد. زمانی که در نیم کره شمالی زمین انقلاب تابستانی صورت می گیرد، در نیم کره جنوبی آن بصورت همزمان انقلاب زمستانی بوقوع می پیوندد و برعکس. جایی که این مدار از آن در قاره آفریقا عبور می نماید، بیابان های خشک و بی آب و علف قرار دارند. یکی از مهمترین بیابان های دنیا در آفریقا روی این مدار واقع شده است که به آن کالاهاری می گویند. ابرهای باران زا وقتی که به عرض های جغرافیایی راس السرطان و راس الجدی می رسند، قسمت اعظم رطوبت خود را از دست داده و کمتر موجب بارندگی می شوند. بنابراین این منطقه ها خشک هستند و در فصول تعیینی اندازه کمی باران دریافت می نمایند.

آب و هوای کوهستانی

در قسمت شرقی این قاره به علت وجود کوه ها، آب و هوای کوهستانی وجود دارد و مهمترین کوه آن کلیمانجارو (Mount Kilimanjaro) است. این کوه با سه مخروط آتشفشانی کیبو، ماونزی و شیرا بلندترین کوه آفریقا می باشد. کوه کلیمانجارو با ارتفاع 5895 متر از سطح دریا، آتشفشانی نیمه خاموش در کشور تانزانیا و در مرز این کشور با کنیا واقع شده است. این کوه جزو قلل هفتگانه دنیا به شمار می رود که منظور بلندترین قلل هفت قاره میباشد. این کوه پس از اورست (8848 متر)، آکونکاگوا (6962 متر) و دنالی (6144 متر) در رتبهٔ چهارم مرتفع ترین کوه های دنیا بر پایه ارتفاع نسبی واقع شده است. کیبو بلندترین قله کلیمانجارو است، مخروط آتشفشانی ماونزی با ارتفاع 5149 متر از سطح دریا در نزدیکی قله اصلی کلیمانجارو (کیبو) بعنوان سومین قله بلند قاره واقع شده است و شیرا با ارتفاع 4005 متر سومین قله آن به شمار می آید. این کوهستان نقش مهمی در آب و هوای قاره آفریقا ایفا می نماید. به علت جلوگیری از ورود ابرها از اقیانوس هند به منطقه ها شرقی این کوهستان، باران و برف زیادی در شرق این منطقه کوهستانی می بارد که باعث می گردد که منطقه ساوانایی گرمسیری (Aw- Koppen) تشکیل شده و در کرانه های شرقی این قاره تا موزامبیک و بخش هایی از آفریقای جنوبی امتداد پیدا کند. پارک جنگلی کروگر پارک نیز تحت تاثیر وجود این کوهستان واقع شده است.

نکات تکمیلی

1. تنوع توپوگرافی آفریقا: علی‌رغم تصور رایج از آفریقا به عنوان قاره‌ای مسطح، این سرزمین دارای توپوگرافی متنوعی است. از دره بزرگ ریفت در شرق آفریقا که بیش از 6000 کیلومتر امتداد دارد، تا کوه‌های اطلس در شمال غربی و رشته کوه‌های دراکنزبرگ در جنوب، آفریقا مجموعه‌ای از ناهمواری‌های چشمگیر را در خود جای داده است.
2. نقش اقیانوس‌ها در اقلیم آفریقا: اقیانوس‌های اطلس و هند که آفریقا را احاطه کرده‌اند، نقش مهمی در شکل‌گیری اقلیم این قاره دارند. جریان‌های اقیانوسی مانند جریان بنگوئلا در ساحل غربی و جریان آگولهاس در ساحل شرقی، بر الگوهای بارش و دما در مناطق ساحلی تأثیر می‌گذارند.
3. تأثیر ارتفاع بر اقلیم: در آفریقا، ارتفاع نقش مهمی در تعیین شرایط اقلیمی دارد. مناطق مرتفعی مانند فلات اتیوپی و ارتفاعات کنیا و تانزانیا، آب و هوایی معتدل‌تر نسبت به مناطق پست اطراف خود دارند. این تفاوت ارتفاع باعث ایجاد "جزایر اقلیمی" در میان مناطق گرم‌تر شده است.
4. پدیده ال نینو و تأثیر آن بر آفریقا: پدیده ال نینو، که در اقیانوس آرام رخ می‌دهد، تأثیرات قابل توجهی بر اقلیم آفریقا دارد. در سال‌های ال نینو، شرق آفریقا معمولاً بارندگی بیشتری را تجربه می‌کند، در حالی که جنوب آفریقا با خشکسالی مواجه می‌شود. این الگو در سال‌های لا نینا معکوس می‌شود.
5. تنوع زیستی در اکوسیستم‌های آفریقایی: تنوع اقلیمی آفریقا منجر به شکل‌گیری اکوسیستم‌های متنوعی شده است. از جنگل‌های بارانی کنگو که خانه گوریل‌های کوهی است، تا ساوانای سرنگتی با مهاجرت‌های عظیم گله‌های حیوانات، هر اکوسیستم گونه‌های منحصر به فرد خود را پرورش داده است.
6. چالش‌های زیست محیطی آفریقا: تغییرات اقلیمی چالش‌های جدی برای آفریقا ایجاد کرده است. افزایش دما و تغییر الگوهای بارش منجر به گسترش بیابان‌زایی، به خصوص در منطقه ساحل شده است. این پدیده تهدیدی جدی برای امنیت غذایی و معیشت میلیون‌ها نفر محسوب می‌شود.
7. سیستم‌های آبی آفریقا: رودخانه‌های بزرگ آفریقا مانند نیل، کنگو، نیجر و زامبزی نقش حیاتی در اکولوژی و اقتصاد قاره دارند. این رودخانه‌ها نه تنها منابع آب شیرین را تأمین می‌کنند، بلکه در شکل‌دهی به اقلیم محلی و حفظ تنوع زیستی نیز نقش مهمی ایفا می‌کنند.
8. تأثیر فعالیت‌های انسانی بر اقلیم آفریقا: جنگل‌زدایی، شهرنشینی سریع و توسعه صنعتی در آفریقا تأثیرات قابل توجهی بر اقلیم محلی و منطقه‌ای داشته است. این تغییرات منجر به ایجاد "جزایر حرارتی شهری" و تغییر در الگوهای بارش شده است.
9. انرژی‌های تجدیدپذیر در آفریقا: شرایط اقلیمی آفریقا پتانسیل بالایی برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر فراهم کرده است. از انرژی خورشیدی در صحرای بزرگ آفریقا گرفته تا انرژی بادی در مناطق ساحلی، این قاره فرصت‌های زیادی برای تولید انرژی پاک دارد.
10. اهمیت دانش بومی در مدیریت اقلیم: جوامع بومی آفریقا طی قرن‌ها، روش‌های سازگاری با شرایط اقلیمی متغیر را توسعه داده‌اند. این دانش بومی، از تکنیک‌های کشاورزی گرفته تا روش‌های مدیریت آب، می‌تواند نقش مهمی در استراتژی‌های سازگاری با تغییرات اقلیمی داشته باشد.

سخن پایانی

آفریقا با تنوع جغرافیایی و اقلیمی خود، آزمایشگاهی طبیعی برای درک پیچیدگی‌های اکوسیستم‌های زمین است. از صحراهای سوزان تا جنگل‌های بارانی پرباران، این قاره نمونه‌ای از تمام اقلیم‌های جهان را در خود جای داده است. درک عمیق‌تر این تنوع نه تنها برای حفاظت از میراث طبیعی آفریقا ضروری است، بلکه می‌تواند درس‌های ارزشمندی برای مواجهه با چالش‌های زیست محیطی جهانی در اختیار ما قرار دهد. همانطور که آفریقا با چالش‌های ناشی از تغییرات اقلیمی دست و پنجه نرم می‌کند، حفاظت از این تنوع زیست محیطی و بهره‌گیری خردمندانه از منابع طبیعی، کلید ساختن آینده‌ای پایدار برای این قاره کهن و زیبا خواهد بود.