رفتار کریمانه امام علی علیه السلام با مردم بر اساس روابط و شأن انسانی - گیگابلاگ

به گزارش خبرنگاران و به نقل از پایگاه اطلاع رسانی حوزه، توجه به کرامت انسانی و حفظ آن، در تمام رفتارهای حضرت علی علیه السلام موج می زند. چند نمونه را در این باره از ایشان نقل می کنیم:

1. امام علی علیه السلام وقتی از جنگ صفین به کوفه باز می گشت، به قبیله ای از بنی همدان برخورد کرد. حرب بن شر حبیل که از بزرگان قوم خود بود نزد حضرت علی علیه السلام آمد. سپس پیاده به دنبال امام راه افتاد، در حالی که امام سواره بود. امام علی علیه السلام فرمود: بازگرد که پیاده رفتن چون تویی با چون من، موجب فریفته شدن والی و خوار شدن انسان مؤمن است.

   2. وقتی امام علی علیه السلام به شهر انبار وارد شد، مردم شهر از مرکب های خود پیاده شدند و پیشاپیش امام دویدند. امام با عصبانیت فرمود: این چه کاری است که انجام می دهید؟ گفتند: یکی از عادت های ماست که از طریق آن، حاکمان خود را گرامی می داریم. امام فرمود:

   وَ اللّه ِ ما یَنْتَفِعُ بِهذا اُمراءُکُمْ وَ إنَّکُمْ لَتَشُقُّونَ عَلی اَنْفُسِکُمْ فی دنیاکُمْ وَ تَشُقُّونَ بِه فی آخِرَتِکُمْ وَ ما اَخْسَر المَشقَّةَ وَراءَهَا العِقابُ وَ اَرْبَح الدَّعَةَ مَعَها الاَمانُ مِنَ النّار.

   به خدا قسم، امیران شما از این کار چه سودی می برند؟ (سودی نمی برند) شما خودتان را در دنیایتان و آخرتتان به زحمت می اندازید. و چه زیان بار است، زحمتی که به دنبالش عذاب باشد و چه سودمند است، آسایشی که به همراه دوری از آتش باشد.

   3. یکی دیگر از نمونه های رفتاری امام در این باره، رفتار علی علیه السلام با مردی از اهل کتاب است. امام علی علیه السلام در زمان خلافت خویش، با مردی از اهل کتاب هم سفر شد. آن مرد که امام علی علیه السلام را نمی شناخت، از ایشان پرسید: مقصدت کجاست؟ امام فرمود: کوفه. وقتی بر سر دو راهی رسیدند، امام از راه کوفه نرفت، بلکه آن مرد را همراهی کرد. آن مرد با شگفتی پرسید: مگر به کوفه نمی روی؟ امام فرمود: چرا، می خواهم قدری تو را همراهی کنم تا حق دوستی را به جا آورده باشم.

   پیغام متن:

   1. وظیفه حاکم، زمینه سازی برای ظهور کرامت انسان است.

   2. وظیفه حاکم، جلوگیری از خدشه دار شدن کرامت انسان است.

حفظ آزادی و آزادگی انسانی

1. امام علی علیه السلام ، فرمانداران و استانداران خود را موظف می کرد که رفتارشان هماهنگ با شأن انسانی مردم باشد. یکی از عواملی که به کرامت آدم آسیب می رساند، محدود ساختن آزادی وی است؛ زیرا آزادی در تعبیر حقوقی آن، نوعی استقلال و خودسامانی در زمینه های گوناگون زندگی است که از لحاظ رشد شخصیت انسان ضرورت داشته و در چارچوب مقررات و ممنوعیت های الهی و عقلایی است.

   امام علی علیه السلام به صورت های گوناگون بر حفظ آزادی مردم تأکید داشت. آن بزرگوار، آزادی را ابزار حفظ کرامت انسان می دانست و می فرمود: اِنّ النّاسَ کُلُّهُم اَحْرار؛ همه مردم آزاد هستند. یا اینکه می فرمود: لا تَکُنْ عَبْدَ غَیْرِکَ وَ قَدْ جَعَلَکَ اللّه ُ حُرّا؛ بنده دیگری مباش که خداوند، تو را آزاد آفریده است.

   در نمونه ای از رفتار امام علی علیه السلام که موجب حفظ آزادی می گردد، چنین آمده است: ایشان در دوره حکومت خود به افراد مخالف اجازه می داد که در مجالس عمومی در کمال آزادی سخنان خود را بیان نمایند. یکی از افراد قبیله بنی اسد در حالی که امام سخنرانی می کرد، میان صحبت ایشان از امام پرسید: چگونه مردم شما را از این مقام کنار زدند، در حالی که شایسته تر بودید؟ امام پاسخ داد: ای برادر بنی اسدی، تو نااستوار و ناسنجیده سخن می گویی! ولی حق خویشاوندی و پرسش گری داری.

   حضرت در این برخورد، آزادی فرد پرسش گر را محدود نکرد و اجازه داد تا حرف خودش را حتی در صندلی نامناسب نیز بزند و امام با این رفتارش، در عین حفظ آزادی انسانی، امر تربیتی و حقوقی را از هم جدا کرد.

   پیغام متن:

   1. آزادی، عامل رشد شخصیت انسان است.

   2. رفتار حاکم باید به گونه ای باشد که موجب سلب آزادی از مردم نگردد.

   تشکیل جلسه عمومی با مردم

   امام علی علیه السلام جلسه های بسیاری با مردم تشکیل می داد که سیاق بعضی از خطبه های نهج البلاغه، این موضوع را تأیید می نماید، حضرت، برگزاری جلسه عمومی با مردم را عامل به وجود آمدن و حفظ کرامت انسانی می دانست و معتقد بود با تشکیل این نوع جلسه ها مردم به راحتی می توانند سخن و پیشنهاد خود را مطرح نمایند. ایشان به مالک اشتر سفارش می کرد:

   بخشی از وقت خود را مخصوص کسانی قرار ده که به تو احتیاج دارند. خودت را برای آنان فارغ دار و در مجلس عمومی بنشین و در آن جلسه فروتن باش در برابر خدایی که تو را آفریده است. سپاهیان و یاران و نگهبانان و پاسبانان را از آنان باز دار تا سخن گوی مردم با تو، بی لکنت (فصیح) سخن بگوید.

   حضرت علی علیه السلام برای کسانی که قدرت سخن گفتن در جمع را نداشتند، صندوق جمع آوری شکایت ها یا بین القصص را تشکیل داد تا مردم نظرها و شکایت های خود را بنویسند و در آن قرار دهند.

   تأسیس چنین محل یا صندوقی، به این موضوع اشاره دارد که چه بسا اگر شاکی شناخته گردد و احتیاجش را به جز حاکم، بقیه مردم بدانند ،به شخص شاکی آسیب واد گردد یا اینکه کارگزاران جزء او را بازخواست نمایند که در هر دو صورت، کرامت انسانی خدشه دار می گردد:

   مَنْ کانَتْ لَهُ اِلیَّ مِنْکُم حاجَةٌ فَلْیَرْفَعْها فی کِتابٍ لِاَصُونَ وُجُوهَکُمْ عَنِ المَسأَلَةِ.

   هر کسی از شما به من احتیاج دارد، آن را در نامه ای بنویسد و در آن صندوق بیندازد تا آبروی شما را از خواری خواهش حفظ کنم.

   این رفتار امام علی علیه السلام و روش برخورد او با مسلمانان و غیرمسلمانان، به این نکته بسیار مهم تربیتی اشاره دارد که با حفظ کرامت انسان، زمینه تربیت سالم وی فراهم می گردد و اصلاح فرد و جامعه شروع و انجام می پذیرد. همچنین زمینه کرامت اکتسابی تقوا و خودکنترلی فراهم می آید. حال اگر کرامت انسانی حفظ نگردد، تحقیر و اهانت و سقوط انسانی شروع می گردد و امیدی برای اصلاح انسان، باقی نمی ماند. بنابراین، امام علی علیه السلام با معرفی کرامت به عنوان اساس حفظ شأن آدمی، می فرماید: مَنْ لَمْ تُقَوِّمْهُ الکَرامَةُ، قَوَّمَتْهُ الاِهانَة؛ هر کسی را که کرامت پایدار نسازد، تحقیر و اهانت، او را پایدار خواهد ساخت.