صنایع دستی بافتنی کهن؛ ناگفته هایی از صنایع دستی کهن منطقه کرمانشاه (بخش اول) - گیگابلاگ

در سری مقالات صنایع دستی کهن منطقه کرمانشاه، به معرفی بعضی از آثار هنری و دستی کهن این خطه می پردازیم. در این مقالات کوشش می گردد گوشه و چکیده ای از این هنرها که تا حدودی نیز در حال منسوخ شدن است، با پایبندی به لفظ به کار گرفته شده محلی معرفی گردد. هدف این مقالات معرفی هنرهای کمتر شناخته شده و کهن است. در ادامه با نمونه هایی از صنایع دستی بافتنی کهن کرمانشاه آشنا خواهید شد.

صنایع دستی بافتنی کهن در کرمانشاه

قدمت دامپروری به هزاره هشتم قبل از میلاد می رسد. از آن موقع بوده که از مو و پشم احشام استفاده های گوناگون می شده است. بعد از آن پشم ریسی و بافتن آن در میان مردم رونق گرفت.

از میان بافتنی های کهن استان کرمانشاه می توان به ابتدایی ترین نوع آن یعنی طناب (رسن)، آوهار و ورک (که از نخستین بافتنی های مرسوم میان عشایر بوده و هنوز هم ادامه دارد) اشاره نمود.

کاربرد صنایع دستی بافتنی

این بافتنی ها با توجه با کاربرد متنوع آن ها، به صورت تلفیقی یا به تنهایی به کار می روند. برای بستن بار و بنه، استفاده برای گذر از دره ها و رودها، بستن احشام، بستن چوب ها برای ساهت پل روی رودخانه، ساخت سرپناه و ساخت سبدهای پشمی از کاربردهای صنایع دستی بافتنی کرمانشاه است.

صنایع دستی بافتنی به مرور وارد مرحله بهتری شد و برای حصاربافی دوار مورد استفاده نهاده شد. با این تحول، در آن موقع رونق خاصی پیدا کرد. دواربافی با استفاده از دارهای افقی و وسایل ابتدایی نظیر شانه چوبی، کریکت چوبی و چوب بلوط انجام می شد. این بافتنی ساده و بدون نقش، استفاده های مختلفی دارد.

دوار، خانه ای سبک، راحت، قابل حمل و در عین حال در برابر سرما و گرما بسیار مقاوم است. دوار با موی بز بافته می گردد. این بافتنی سنتی جزو اولین بافتنی های بشری است که بعدها تکامل پیدا کرد و چیت یا چیغ که امروزه حصار سیاه چادر عشایری است ساخته شد. از آن به عنوان زیرانداز نیز استفاده می گردد؛ زیراندازی که تار و پود آن چوب نی توخالی است. این بافتنی سنتی نسبت به نفوذ رطوبت بسیار مقاوم است.

چیت پس از گذشت زمان به گلیم و پس از آن گلیم به فرش تبدیل شد. در این شرایط بافتنی های پرزدار در ایران رونق گرفت و باعث تحولاتی مناسب در نقش، طرح و بافت شد.

تاریخچه صنایع دستی بافتنی

با نشانه های به جا مانده در بین عشایر کوچ رو منطقه ها کوهستانی و کویری، روند رو به رشد بافتنی های کهن این سرزمین به خوبی مشهود و مهلوم است. بنابراین نمی توان غیر از این نمونه های به جای مانده موجود در پی تاریخ بافتنی های کهن رفت. چون سندیت آن در دست نیست.

علاوه بر آن، دست بافته ها در گذر زمان، در سرما و گرما تجزیه می شوند. اما خوشبختانه آثار اندک به جا مانده از گذشته های دور در فکر و فکر آن ها که تا به امروز منتقل شده است، در بین عشایر کوچ رو اهمیت بسیاری دارد که می توان با آنالیز قسمتی از آن ها تحلیل درستی از این هنر به دست آورد. برای ثبت و ضبط این هنر سنتی باید چاره ای اندیشید و به آن ها توجه ویژه داشت. در ادامه به تعدادی از این آثار می پردازیم.

نمونه هایی از بافتنی های کهن منطقه کرمانشاه

آوهار (یک نوع طناب)

آوهار در زبان کردی کلهری یعنی آب آور، یعنی وسیله ای که زنان و دختران مشک را با آن به کول خود می بندند. دار این بافتنی سنتی افقی است. ابتدا و انتهای آن به خاطر عبور از زیر و روی بار باریک تر از قسمت های دیگر بافته می گردد. مابقی آن در حدود 5 تا 7 سانتی متر است. آوهار در حدود چهار متر طول دارد، رنگ آن بیشتر سفید و سیاه است و به خاطر اینکه زیبا جلوه کند روی قسمتی که روی شانه های زنان و دختران ایل قرار می گیرد نقش های هندسی رنگی ایجاد می نمایند. بعلاوه در کنار گل های رنگی هندسی خرمهره های آبی یا سنگ های تزیینی که برگرفته از محیط زندگی است نیز روی آن وصل می نمایند. این امر باعث می گردد که بر سینه و دوش زنان جلوه ای بسیار زیبا داشته باشد و باعث می گردد که دختران هنگام حمل مشک آب با آوهار با شادی، بازی و خواندن آوازهای محلی نه تنها احساس حقارت ننمایند، بلکه گیسوان خود را روی گونه های خود و سپس آوهار و دکمه های سنگ های تزیینی می ریزند که شادی و نشاط خاصی در آن ها به وجود می آورد. علاوه بر این معمولا بچه های پای کوهپایه ها از آوهار برای تاب بازی کردن استفاده می نمایند. چون علاوه بر اینکه خوش رنگ و پهن است، موقع نشستن روی آن، آن ها را اذیت نمی کند.

این دست بافته کهن نیز به مهارت خاصی احتیاج دارد و بافت آن همانند دوار و جل بافی از طریق زنان ایل در اوقات فراغت انجام می گیرد. آوهار بیشتر در بین روستائیان و عشایر استان، به خصوص شهرهای غربی استان رواج دارد. امروزه وجود طناب های ماشینی باعث شده که این بافتنی در حال منسوخ شدن باشد و فراوری آن کم گردد.

کَش (یک نوع طناب)

کش از طناب های هنری اصیل و سنتی صنعت دستی و شبیه آوهار است که زنان آن را می بافند. طول کش دو تا سه برابر آوهار است و برای بستن بار اسب و مادیان از این نوع بافتنی سنتی استفاده می گردد. با توجه به اینکه کش پهن بافته می گردد، رختخواب پیچیده در موج (یک نوع جاجیم سنتی) که حجم بیشتر دارد در هنگام کوچ ایل روی اسب و مادیان قرار داده می گردد، با کَش بسته و محکم می گردد. این نوع بافتنی باعث می گردد بار نیفتد و پهنای آن باعث می گردد تا طناب، حیوان باربر را اذیت نکند. کش از طناب های قدیمی و مهم عشایر استان است که بسیار محکم و بادوام است. امروزه به دلیل وجود طناب های ماشینی، کَش در حال منسوخ شدن است.

در این بخش از مقاله های صنایع دستی کرمانشاه، با تاریخچه و انواعی از صنایع دستی بافتنی در منطقه کرمانشاه آشنا شدیم. در بخش بعدی این مقاله نیز به معرفی آثار دستی سنتی دیگری از شاخه بافتنی ها خواهیم پرداخت. خبرنگاران مشتاقانه منتظر دریافت پیشنهادها و نقدها شما خوانندگان عزیز در رابطه با این سری مقالات است.