بازیگران دیپلماسی علمی فرهیختگان هستند، دیپلماسی علمی مقوّم و تقویت کننده مجموعه دیپلماسی است - گیگابلاگ

به گزارش خبرنگار حوزه دانشگاه و سیاست گروه دانشگاه خبرگزاری خبرنگاران، دکتر محمدمهدی طهرانچی، رئیس دانشگاه آزاد اسلامی در بخشنامه ای آیین نامه دیپلماسی علمی دانشگاه آزاد اسلامی را به معاونان، رؤسای مراکز و مدیران کل سازمان مرکزی و روسای استان ها، واحدها و مراکز آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی ابلاغ کرد.

دکتر طهرانچی این بخشنامه را در راستای پیاده سازی راهبردهای نظام فرهنگی- تربیتی، نظام آموزشی، نظام پژوهش و فناوری، نظام مدیریتی و... همچنین تحقق اهداف اسناد بالادستی کشور در حوزه علم و فناوری نظیر سند جامع روابط علمی­ بین المللی ­جمهوری اسلامی ایران مصوب­ شورای ­عالی ­انقلاب فرهنگی و سیاست ­های کلان دانشگاه در حوزه علم و فناوری و دیپلماسی علمی ابلاغ نموده است.

آیین نامه دیپلماسی علمی دانشگاه آزاد اسلامی ابلاغ شد

دیپلماسی عمدتاً به قواعد و قوانینی اطلاق می گردد که روابط بین الملل را به وسیله ملاقات و گفت وگوهای دیپلمات های رسمی برقرار می نماید. به عبارت ساده تر دیپلماسی مجری سیاست خارجی در چارچوب قوانین و چشم اندازهای سیاست خارجی هر کشور است. درواقع به این قوانین دکترین سیاست خارجی گفته می گردد که به وسیله رئیس هر حکومت یا وزیر امورخارجه اعلام می گردد و دیپلماسی باید در خدمت این دکترین قرار بگیرد.

دیپلماسی علمی قرار است به وسیله سازوکار دیپلماسی بین دولت ها، مؤسسات، متخصصان و مردم ارتباط و تعامل هدفمند ایجاد کند. بی شک اگر کشوری به دنبال ایجاد فرصت برای توسعه علمی، فناوری و نوآوری باشد تنها راه دستیابی به آن، دیپلماسی علمی است.

بهره جستن از ظرفیت های علم و فناوری برای تحقق اهداف سیاست خارجی دولت ها و همچنین بهره گیری از ابزارهای دیپلماتیک و سیاست خارجی جهت ارتقا علم و فناوری در درون کشورها را نیز می توان از دیگر نتایج دیپلماسی علمی نام برد.

عمل به توصیه رهبر معظم انقلاب در نگاه به شرق نیازمند توسعه دیپلماسی علمی است

از این رو برای تبیین راهبردهای دیپلماسی علمی در دانشگاه آزاد با علیرضا شیخ عطار، مشاور امور بین الملل رئیس دانشگاه آزاد اسلامی به تبادل نظر پرداختیم. در ادامه مشروح این تبادل نظر را می خوانید.

خبرنگاران: به نظر شما دیپلماسی علمی چه یاریی به کشور در حوزه فناوری و ارتقای علمی می نماید و چقدر می تواند اثرگذار باشد؟

شیخ عطار: در عصر حاضر مفهوم کلاسیک دیپلماسی عوض شده است. در گذشته، دیپلماسی عبارت بود از مذاکرات و تعاملات رسمی که هر دولتی به وسیله وزارت امور خارجه خود انجام می داد. این تعاملات شامل ارتباط با وزارت خارجه کشورهای دیگر یا سران آنها بود. امروزه دیپلماسی به معنی تعاملات بیرون از کشوری و حوزه بسیار گسترده ای پیدا نموده است.

حوزه های اقتصادی و فرهنگی را در بر می گیرد و یکی از حوزه هایی که خیلی هم اهمیت دارد، دیپلماسی علمی است. یعنی تعامل با مراکز و شخصیت های علمی. این نوع تعامل مقوّم و تقویت نماینده مجموعه دیپلماسی است. این یک ابزار بسیار مهم است چراکه فرهیختگان جامعه بازیگران این حوزه هستند.

خبرنگاران: موضوع پژوهش های مشترک علم و فناوری تا چه حد می تواند موجب ارتقای علمی دانشگاه ها گردد؟ اساساً باید با کدام کشورها وارد پژوهش های مشترک شویم یا چه کشورهایی را می توان به عنوان کشورهای هدف در نظر گرفت؟

شیخ عطار: مسلماً امروزه علم و فعالیت علمی دیگر مثل 150 یا 200 سال گذشته نیست که مثلاً ادیسون در زیر شیروانی خودش به تنهایی کارهایی انجام دهد که منجر به اختراع وسیله یا اکتشاف چیزی گردد. علم بسیار دینامیک و فعال است و لازمه توسعه علمی، تعاملات علمی بین دانشمندان است. مرز هم نمی شناسد. به همین دلیل شاهد هستیم حتی کسانی که جایزه های نوبل هم می گیرند در خیلی از موارد یک کار مشترک را با ملیت های مختلف انجام داده اند.یعنی علم دیگر در درون یک مرز نیست.

حتماً تعاملات علمی در پروژه های مشترک تجلی می یابد و یک عنصر اجتناب ناپذیر در توسعه علمی است. البته بدیهی است منافع سیاسی کشورها هم در این زمینه نقش مؤثری دارد.

اتفاقاً سابقه این مهم در تمدن اسلامی هم به خوبی دیده می گردد. پا دریافت تمدن اسلامی به این علت بود که علم مرز نداشت. یک نفر از سمرقند به بغداد می رفت، دیگری از بغداد به دمشق می رفت و همین تعاملات علمی باعث شکوفایی تمدن اسلامی می شد. امروز هم همین طور است.

بنابراین حتماً تعاملات علمی در پروژه های مشترک تجلی می یابد و یک عنصر اجتناب ناپذیر در توسعه علمی است. البته بدیهی است منافع سیاسی کشورها هم در این زمینه نقش مؤثری دارد. یعنی در اولویت بندی معین همکار و شریک، حتماً به جز خود آن موضوع خاص علمی و فنی، باید منافع سیاسی کشورها هم دیده گردد. برای ما که شرایط ویژه ای در دنیا داریم باید دقت داشته باشیم که همکاری های علمی با کشورهایی باشد که سابقه قصد سوء در خصوص کشور ما نداشته اند.

کشورهایی هستند که همین الان هم دشمنی خود را با ما علنی بیان می نمایند. از آن طرف کشورهایی هم دوست هستند یا دسته دیگر، کشورهایی هستند که اگر با ما دوست نیستند؛ اما دشمن ما هم نیستند. بنابراین باید این مسائل را در اولویت بندی انتخاب همکاران دانشگاهی و پژوهشی خود در بین کشورهای مختلف در نظر گرفت.

خبرنگاران: برای اینکه تجربیات علمی دیگر کشورها را استخراج کنیم و دانش فنی آنها را به کشور انتقال دهیم باید چه راهبردی را در پیش بگیریم تا فقط کپی برداری صورت نگیرد و دانش مربوطه را نیز در اختیار داشته باشیم؟

شیخ عطار: کپی برداری که دیگر همکاری علمی نیست بلکه کپی کاری است. کپی برداری یعنی شما یک پولی می دهید، یک جنس آماده ای را وارد می کنید، فوقش شبیه سازی کنید و یک چیزی شبیه آن را بسازید. همکاری علمی معلوم است یعنی اینکه از الف تا باید با شریک علمی تان کار مشترک کنید. اتفاقاً این موضوع ریشه در تاریخ و به خصوص تاریخ اعتقادی و اسلامی ما دارد و پیامبر اکرم (ص) می فرمایند اطلبوا العلم ولو بالصین، در زمان پیامبر اسلام(ص) که چین به عنوان دورترین کشور برای دنیا اسلام مطرح بود، پیامبر(ص) توصیه می کردند که حتی اگر شده، علم را از چین بگیرید. این یعنی همان همکاری های علمی.

علم که یک کالای بسته بندی شده نیست. این یعنی تعاملات فکری، یعنی کارهای مشترک پژوهشی و تحقیقی. بنابراین مسلماً مشارکت در کار علمی که موجب توسعه علمی و نهایتاً توسعه کشور می گردد، با کپی برداری فرق می نماید.

خبرنگاران: حرکت دانشگاه آزاد اسلامی را برای تحقق دیپلماسی علمی چگونه ارزیابی می کنید؟

شیخ عطار: از دو سال و نیم پیش یک استراتژی برای فعالیت های بین الملل دانشگاه آزاد اسلامی نوشتیم که فصل مهمی از آن، همکاری های علمی است. حالا بخشی از این موضوع در همکاری های آموزشی، پذیرش دانشجو و ایجاد دانشگاه در خارج از کشور است و بخش دیگری از آن مربوط به همکاری های علمی می گردد. اتفاقاً در موضوع همکاری های علمی کشورهای هدف را معین کردیم، در فاز اول 6 کشور را به عنوان کشور هدف انتخاب کردیم و در فاز دوم به 12 کشور ارتقا یافت. اتفاقاً آنها استقبال خوبی هم کردند.

یعنی آغاز همکاری های پژوهشی و پروژه های مشترک، از ایجاد یک دانشگاه در خارج از کشور، راحت تر است و بیشتر استقبال می گردد. در مدت این دو سال و نیم، تفاهم نامه هایی را با کشورهای هدف امضا کردیم، کارهایی هم قرار بود آغاز گردد که البته به خاطر شیوع ویروس کرونا، برخی از کارهایی که حتی زمان بندی آغازش هم معین شده بود به تأخیر افتاد ولی دانشگاه آزاد اسلامی در این زمینه گام هایی برداشته و این سندی هم که اخیراً توسط ریاست محترم دانشگاه ابلاغ شده، در همین جهت است.

خبرنگاران: براساس سند دیپلماسی علمی دانشگاه آزاد اسلامی قرار است مراکز تحقیقاتی مشترک در حوزه های بین المللی ایجاد گردد. این مراکز تحقیقاتی چه راهبردی را دنبال می نمایند و چه موضوعاتی را در دستورکار خود قرار می دهند؟

شیخ عطار: این موضوع بستگی به شرکا دارد. الان با عراق و سوریه هم تفاهم نامه داریم، هم برنامه های اجرایی که البته همان طور که گفتم به تأخیر افتاده است. بستگی به مزیت های نسبی که آنها دارند هم دارد. اینها در حوزه های فیزیک، لیزر و پزشکی است. با کشورهای دیگر هم نظیر این بحث ها شده است. راهبرد ما هم همانی است که در قسمت اول بحث گفتیم. یعنی اولا علم مرز نمی شناسد و ثانیا بر اساس منافع کشور، اولویت شرکای خود را انتخاب می کنیم.

خبرنگاران: یاری اقتصادی و حمایت های معنوی در قالب این مراکز از سوی دو طرف انجام خواهد شد؟

شیخ عطار: بله، وقتی کار مشترک باشد هر کدام از طرفین سهم خود را می آورند.

خبرنگاران: مأموریت مطالعاتی اعضای هیئت علمی و دانشجویان دکتری در این سند چطور است؟ از آن طرف چون دانشگاه آزاد اسلامی طرح پایش را هم در دستورکار دارد، چطور می گردد این دو را به هم متصل کرد؟

شیخ عطار: یک سنت و شیوه ای که در دانشگاه های دولتی و دانشگاه آزاد اسلامی از قدیم وجود داشت فرصت مطالعاتی بود. متأسفانه این فرصت مطالعاتی بیش از اینکه فرصت سازی باشد، فرصت سوزی بود. یعنی بسیاری از اعضای هیئت علمی با استفاده از ارز دولتی یا ارز ارزان قیمت، 6، 8 یا 9 ماه به کشوری می رفتند که آن هم بیشتر بر اساس رابطه شخصی اساتید با یک استاد یا عضو هیئت علمی در کشورهای مختلف عمدتاً هم غربی شکل می گرفت و در این 8 و 9 ماه هم -البته آن طور که بنده آنالیز کردم و فکر هم نمی کنم کسی بتواند خلاف این را هم ثابت کند- دستاورد خاصی نداشتند.

چراکه اساتید استراحتی می کردند و خانواده خود را می بردند و تنوعی در زندگی آنها بود. اکنون با دستورالعملی که دانشگاه آزاد اسلامی صادر نموده و در هیئت رئیسه هم بحث شده، قرار است که موضوع فرصت های مطالعاتی سامان پیدا کند و حتی اسمش به مأموریت مطالعاتی تغییر پیدا کند. یعنی اعضای هیئت علمی یا دانشجویان دکتری که کار پژوهشی دارند با شرط پیدا کردن شریک (پارتنر) مناسب مأموریت مطالعاتی صورت گیرد. البته آن هم در کشورهایی که باز آن دو اصل که گفته بودم رعایت گردد، خصوصاً این طور نباشد که در کشورهایی انجام گردد که شائبه دشمنی یا سوءاستفاده یا جاسوسی داشته باشند. به همین دلیل این ماموریت بیشتر هم در کشورهای هدف و نه صرفاً در کشورهای غربی انجام می گیرد.

البته برنامه این نیست که تنها ما استاد بفرستیم بلکه در برنامه هست که استاد و دانشجو هم بپذیریم. این موضوع را به کشورهای منطقه پیشنهاد کردیم و استقبال هم نموده اند. برنامه داریم که بعد از گذشتن از شرایط کرونایی، اعضای هیئت های علمی این کشورها را هم برای فرصت های مطالعاتی در داخل کشور بپذیریم.

خبرنگاران: موضوع طرح پایش هم در این پژوهش های مشترک در اولویت است؟

شیخ عطار: طرح پایش یک موضوع جدا است. البته طرح پایش برای پروژه های دکتری است. اگر کسی بتواند یک شریک (پارتنر) مناسبی پیدا کند و این موضوع را به تصویب برساند که پروژه دکتری را با یک جایی یا یک فرد خارجی با هم انجام دهند، می تواند پروژه خود را اجرایی کند.

خبرنگاران: آیا دیپلماسی علمی می تواند حتی در برطرف چالش های کشور هم اثرگذار باشد؟

شیخ عطار: دیپلماسی امروز دیگر دیپلماسی اتاق های وزارت خارجه ها و پشت درهای بسته نیست. دیپلماسی امروز، دیپلماسی عمومی است. مردم به علت فراگیر شدن و دسترسی به رسانه ها، خصوصاً فضای مجازی، به صورت متفرق یا سازمان های مردم نهاد در دیپلماسی بازیگر هستند و نقش دارند و یکی از تجلیات نقش مردم همین دیپلماسی علمی است.

یعنی فرهیختگان در رشته های گوناگون و در تعاملاتی که با هم دیگر دارند، طبعاً می توانند روی افکار عمومی کشورها نسبت به هم دیگر تأثیر داشته باشند و این افکار عمومی می تواند روی اصحاب قدرت در کشورها تأثیر بگذارد. چون به هر صورت در بیشتر کشورها در انتخابات، احزاب و اصحاب قدرت به مسند می رسند و اینها تحت تأثیر و خط دهی نخبگان جامعه هستند و این موضوع می تواند در مواجهه با چالش ها یاری زیادی کند.

یادمان باشد که امروزه رابطه دیگر رابطه میان رؤسای جمهور، دولت ها یا وزارت خارجه ها نیست بلکه مردم در این رابطه ها موثر هستند؛ کما اینکه می بینیم حتی در دشمن ترین کشور یعنی آمریکا، به خاطر حضور فرهیختگان، نخبگان و مردم، بسیاری مخالف سیاست های دولت شان نسبت به ایران هستند.

برخی وقت ها می بینیم که قسمت هایی از صحبت های آنها در رسانه های ما هم منعکس می گردد یا اگر کنفرانس یا سمیناری برگزار می گردد و آنها در آن مشارکت می نمایند، حرف های آنها با حرف های دولت هایشان متفاوت است. پس دیپلماسی علمی نقش بسیار مؤثری در ساختار افکار عمومی و تأثیرگذاری روی افکار تصمیم گیران سیاسی دارد.

4040/پ

راوه بلاگ: راوه بلاگ | با مجله صنعتی راوه همراه باشید